Đậu đỏ (Azuki Bean): Công dụng, liều dùng và một số lưu ý

Đậu đỏ – không chỉ là nguyên liệu quen thuộc trong gian bếp, mà còn là vị dược liệu giàu tiềm năng với khả năng hỗ trợ thải độc, lợi tiểu và cải thiện chuyển hóa. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ các bằng chứng khoa học về công dụng, hướng dẫn sử dụng đúng cách và những điểm cần lưu ý khi bổ sung đậu đỏ vào chế độ ăn hàng ngày.

 

Giới thiệu sơ lược về Đậu đỏ

 

Đậu đỏ không chỉ là nguyên liệu ẩm thực bổ dưỡng mà còn là dược liệu thường được sử dụng để điều trị bệnh trong Đông y. Đặc biệt, vị thuốc có khả năng thanh nhiệt, lợi tiểu, dưỡng huyết… rất hiệu quả.

 

• Thành phần hóa học

Theo các nghiên cứu, Đậu đỏ giàu chất dinh dưỡng:

• Hạt Đậu đỏ chứa protein 20.7g%, lipid 0,5 g%, Cacbohydrat 58 g%, cellulose 4,9 g%, tro 3,3 g%, Ca 67 mg%, P 305 mg%,vitamin B1, saponin, acid béo, sắc tố, phytosterol, riboflavin…
• Hạt lá và rễ chứa triacyglycerol, monoglycosylglycerol.
• Quả chứa azukisaponin I….

 

Hồ sơ khoa học  

Danh mục	Thông tin nổi bật
Danh pháp khoa học	Vigna angularis (Willd.) Ohwi & H.Ohashi
Tên gọi khác	Xích tiểu đậu, adzuki bean, azuki, đậu kê đỏ
Họ thực vật	Fabaceae – họ Đậu
Bộ phận dùng	Hạt chín phơi khô
Hoạt chất chính	Chất xơ, protein, polyphenol, flavonoid, saponin, kali, sắt, kẽm, vitamin B
Tác dụng chính (đã ghi nhận)	Lợi tiểu, thải độc, giảm đường huyết, hỗ trợ tim mạch, chống oxy hóa, làm đẹp da
Y học cổ truyền	Vị ngọt, tính bình; quy kinh Tâm và Tiểu trường; có tác dụng thanh nhiệt, tiêu thũng
An toàn – dược lý hiện đại	Không độc, phù hợp dùng hàng ngày với liều hợp lý (theo KFDA và EFSA)

 

Lợi ích sức khỏe đã được chứng minh 

 

• Hỗ trợ kiểm soát tiểu đường, huyết áp, các bệnh về tim mạch

Đậu đỏ (Vigna angularis) không chỉ giàu chất xơ mà còn chứa protein có khả năng ức chế enzyme α‑glucosidase trong ruột, làm chậm quá trình tiêu hóa carbohydrate phức hợp như tinh bột và glycogen. Nghiên cứu in vitro của Yao và cộng sự (2011) – công bố trên International Journal of Molecular Sciences – đã chỉ ra rằng chiết xuất từ đậu đỏ (70% ethanol) cùng hai flavonoid chính là vitexin và isovitexin có khả năng ức chế mạnh enzyme α‑glucosidase, với IC₅₀ lần lượt là 0,4 và 4,8 mg/mL. Nhờ vậy, đậu đỏ trở thành lựa chọn hữu ích trong chế độ ăn hỗ trợ điều trị và kiểm soát bệnh tiểu đường bằng cách giảm đỉnh đường huyết sau bữa ăn.

Bên cạnh đó, việc ăn đậu đỏ thường xuyên còn hỗ trợ sức khỏe tim mạch nhờ cung cấp chất xơ, folate, kali, magiê và vitamin B – giúp điều chỉnh cholesterol máu và làm giãn mạch máu. Các nghiên cứu trên động vật (ví dụ Foods, 2021) cho thấy chiết xuất từ đậu đỏ giúp hạ huyết áp bằng cách điều hòa hệ renin‑angiotensin và giảm mức angiotensin II . Kết hợp dinh dưỡng và tác động sinh học này giúp cải thiện huyết áp, lipid và giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

 

• Hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch

Theo nghiên cứu đăng trên tạp chí Food Research International (2015), các polysaccharide chiết xuất từ đậu đỏ như AWP-1, AWP-2 và AAP-1 có khả năng kích thích tế bào miễn dịch và làm giảm phản ứng viêm. Ngoài ra, nghiên cứu khác trên mô hình chuột béo cũng ghi nhận rằng chiết xuất đậu đỏ giúp ức chế các cytokine gây viêm như TNF-α, IL-1β và IL-6, đồng thời bảo vệ hàng rào ruột và tăng cường đáp ứng miễn dịch toàn thân.

Với hàm lượng phong phú các chất chống oxy hóa như polyphenol, flavonoid và saponin – được xác định lên đến 29 hợp chất khác nhau – đậu đỏ có tiềm năng hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch, chống lại gốc tự do và giảm stress oxy hóa, từ đó giúp cơ thể phòng ngừa bệnh tật hiệu quả hơn.

 

• Tăng cường cơ bắp, hỗ trợ giảm cân

Theo nghiên cứu công bố trên Frontiers in Nutrition năm 2021, chiết xuất từ đậu đỏ nấu chín đã làm giảm tích tụ mỡ nội tạng và giảm đáng kể kích thước adipocyte ở chuột ăn chế độ nhiều chất béo, đồng thời giúp duy trì khối cơ . Hơn nữa, một nghiên cứu quan trọng khác từ PubMed (2020) chứng minh rằng chiết xuất từ đậu đỏ có khả năng ức chế teo cơ – cụ thể là giảm biểu hiện gen phân hủy protein và kích hoạt con đường tổng hợp protein PI3K/Akt/mTOR ở chuột không vận động, qua đó cải thiện sức mạnh cầm nắm và kích thước sợi cơ.

Với khoảng 17,3 g protein trong một chén đậu đỏ, đây là nguồn đạm thực vật tuyệt vời để hỗ trợ tăng cơ và giảm cân. Kết hợp với chế độ tập luyện đều đặn, đậu đỏ giúp xây dựng và duy trì khối cơ săn chắc, đồng thời chất xơ giúp tăng cảm giác no– hỗ trợ kiểm soát lượng calo và giảm mỡ thừa. Đây là lựa chọn lý tưởng cho người tập gym, vận động viên thể hình hay những ai muốn cải thiện vóc dáng và tăng cường sức mạnh cơ thể một cách tự nhiên.

 

• Cải thiện sức sống làn da

Theo nghiên cứu đăng trên PMC (2020), các chiết xuất ethanol từ vỏ đậu đỏ khi dùng dạng mặt nạ gel peel‑off giúp cải thiện độ ẩm và độ đàn hồi của da, đồng thời giảm đáng kể nếp nhăn và các đốm sắc tố . Ngoài ra, bột đậu đỏ – giàu saponin tự nhiên – được chứng minh có tác dụng tẩy da chết nhẹ nhàng, hút chất nhờn và làm sạch lỗ chân lông nhờ đặc tính tẩy da mặt truyền thống ở Nhật Bản . Nhờ đó, mặt nạ từ bột đậu đỏ kết hợp với sữa tươi, sữa chua, mật ong hoặc dầu dừa vừa lành tính, vừa giúp da sáng mịn và căng mọng hơn rõ rệt sau mỗi lần dùng.

Theo kinh nghiệm làm đẹp dân gian, để tăng khả năng hấp thu dưỡng chất, cần làm sạch da kỹ trước khi đắp mặt nạ bột đậu đỏ kết hợp với nguyên liệu thiên nhiên. Với cách làm này, da sẽ hấp thu hiệu quả các enzyme ức chế tyrosinase và collagenase, hỗ trợ làm sáng và tái tạo da.

 

• Ngăn ngừa tình trạng thèm đồ ăn ngọt

Theo bài viết trên Healthline, đậu đỏ (adzuki beans) giàu chất xơ và protein có thể giúp ngăn ngừa cơn thèm đồ ăn ngọt bằng cách hỗ trợ cảm giác no và ổn định đường huyết sau bữa ăn. Cụ thể, khi kết hợp đậu đỏ với gạo lứt, quế, nho khô và sữa đậu nành hoặc sữa béo tách kem, bạn không chỉ thưởng thức hương vị ngọt tự nhiên mà còn nhận đủ protein, chất xơ và carbohydrate phức hợp – giúp làm dịu cơn thèm ngọt mà không cần dùng đường tinh luyện.

Thêm vào đó, nghiên cứu từ The Healthy cho thấy protein từ đậu và các loại đậu khác có tiềm năng giúp kiểm soát cơn thèm đường nhờ khả năng kéo dài cảm giác no và ổn định lượng đường trong máu . Đậu đỏ – vừa thơm ngon vừa giàu chất chống oxy hóa – là lựa chọn thông minh để làm món điểm tâm hoặc bữa sáng lành mạnh, hỗ trợ giữ dáng và giảm tiêu thụ đường tinh luyện hiệu quả, theo lời khuyên từ cộng đồng chuyên gia dinh dưỡng.

 

Cách dùng & liều khuyến nghị

Dạng chế biến	Liều tham khảo	Gợi ý trải nghiệm
Đậu đỏ nấu chín	½–1 chén (tương đương 100–150g) mỗi ngày	Dùng làm cháo buổi sáng, nấu cùng gạo lứt và quế để tăng no lâu, hạn chế thèm ngọt
Bột đậu đỏ uống liền	1–2 muỗng canh/lần, tối đa 1 lần/ngày	Pha với sữa đậu nành không đường, thêm ít nho khô tạo món sáng bổ dưỡng, ít béo
Nước luộc đậu đỏ (không đường)	150–200 ml/lần, 1–2 lần/ngày	Uống nóng vào sáng hoặc chiều để thanh lọc cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa
Đậu đỏ làm món ngọt ít đường	50–70g (nấu chín), 2–3 lần/tuần	Dùng trong chè đậu đỏ, ăn kèm yến mạch hoặc sữa chua Hy Lạp để giảm cảm giác thèm ngọt

 

Một số bài thuốc sử dụng đậu đỏ

Trị viêm thận cấp tính: đậu đỏ 60g, cá chép 1 con, bí đao 500g, hành hoa. Chế biến thành món canh cá chép đậu đỏ rồi ăn cả nước lẫn cái. Ăn nóng, ngày ăn 1 lần, ăn liên tục 5-7 ngày.

 

Trị phù thũng, tiểu tiện không thông: đậu đỏ 30g, hạt bo bo 30g, gạo tẻ 50g. Đậu đỏ ngâm mềm nấu trước, rồi cho gạo tẻ, hạt bo bo vào nấu nhừ, thêm đường. Ăn trong ngày.

 

Thuốc thanh nhiệt, lợi thủy, tĩnh tâm, an thần: đậu đỏ 30g, đảng sâm 8g, đương quy 8g, tim lợn 1 quả, nấm hương vừa đủ. Tất cả hầm mềm, ăn cái, uống nước.

 

Trị viêm tiểu cầu thận: đậu đỏ 90g, râu ngô 60g, táo đỏ 10g, thêm đường vừa đủ. Nấu nước uống trong ngày (thời gian điều trị từ 1 - 3 tháng).

 

Trị tiểu đường, mẩn ngứa, mụn nhọt: đậu đỏ 50g, bí đao 1kg. Đậu đỏ nấu trước với nước cho mềm, bí đao cho vào sau. Ăn cái, uống nước.

 

Bổ khí huyết, kiện tỳ ích vị, tăng cường sức khỏe: đậu đỏ 30g, chim cút 2 con, gừng tươi 3 lát. Hầm mềm, nêm gia vị, ăn nóng.

 

Đối tượng nên/ không nên dùng

Nên dùng:

• Người cần giảm cân: Đậu đỏ giàu chất xơ, giúp no lâu, kiểm soát cơn thèm ăn và hỗ trợ chuyển hóa năng lượng.

• Người ăn chay: Cung cấp protein thực vật, sắt, folate – các vi chất thường thiếu trong chế độ ăn không thịt.

• Người bị táo bón: Chất xơ trong đậu đỏ hỗ trợ nhu động ruột, cải thiện tiêu hóa.

• Người tiểu đường hoặc tiền tiểu đường: Đậu đỏ có chỉ số đường huyết thấp, giúp ổn định đường huyết sau ăn.

• Phụ nữ mang thai: Cung cấp folate, sắt và magie – cần thiết cho sự phát triển não bộ thai nhi và phòng thiếu máu.

Không nên/ cẩn trọng:

• Người bị bệnh thận mạn: Đậu đỏ chứa nhiều kali và purin, có thể tăng gánh nặng cho thận.

• Người tiêu hóa kém, dễ đầy bụng: Oligosaccharide trong đậu dễ gây sinh hơi, chướng bụng nếu ăn nhiều.

• Người đang dùng thuốc lợi tiểu hoặc hạ kali máu: Cần tham khảo ý kiến bác sĩ vì đậu đỏ giàu kali.

• Người dị ứng với đậu họ đỗ: Dù hiếm gặp, nhưng có thể gây phản ứng mẩn ngứa, tiêu chảy hoặc khó thở.

Lưu ý: Đậu đỏ là nguồn nguyên liệu có chứa hàm lượng lectin cao nhất trong tất cả các loại đậu. Lectin là chất rất dễ gây ngộ độc nhất là khi dung nạp với liều lượng lớn.

Chính vì thế, khi dùng vị thuốc này, bạn cần sơ chế để loại bỏ lectin bằng cách ngâm với nước trong 3 – 5 giờ. Tuyệt đối không sử dụng đậu ở dạng sống và chú ý thời gian nấu đậu phải từ 10 phút trở lên. Một số triệu chứng ngộ độc đậu đỏ thường gặp là nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng dữ dội…

 

Cách chọn đậu đỏ chất lượng

• Quan sát màu sắc: Hạt có màu đỏ nâu tươi, bóng mịn, kích thước đều, không bị lép hay nứt vỡ.

• Nguồn gốc rõ ràng: Ưu tiên đậu đỏ hữu cơ hoặc trồng theo quy trình VietGAP, không dùng thuốc trừ sâu hoặc chất bảo quản.

• Độ tươi và mùi: Hạt chắc tay, khi ngửi có mùi thơm nhẹ đặc trưng, không mốc hay ẩm mùi lạ.

• Bảo quản: Đựng trong túi hoặc lọ kín, để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng và độ ẩm cao.

 

Cách dùng được nhiều người áp dụng

• Nước luộc đậu đỏ uống hằng ngày: Giải nhiệt, lợi tiểu, hỗ trợ tiêu hóa.

• Cháo đậu đỏ + gạo lứt + quế: Ổn định đường huyết, no lâu, giảm thèm ngọt.

• Chè đậu đỏ nấu với táo đỏ + hạt sen: An thần, bổ máu, cải thiện giấc ngủ.

• Súp rau củ + đậu đỏ luộc mềm: Bổ sung đạm thực vật, dễ tiêu, tốt cho tim mạch.

• Salad nguội với đậu đỏ + bơ + rau mầm: Giàu chất xơ, hỗ trợ giảm cân.

• Bột đậu đỏ + mật ong/ sữa tươi (đắp mặt): Làm sáng da, giảm thâm, sạch mụn.

• Đậu đỏ ủ mầm + trộn gỏi: Tăng enzyme tiêu hóa, bổ sung vi chất.

 

Hỏi - đáp nhanh ( FAQ)

• Đậu đỏ có giúp giảm cân không?
  → Có, nhờ giàu chất xơ và protein, giúp no lâu, giảm cảm giác thèm ăn.

• Ăn đậu đỏ có bị nóng không?
  → Không, ngược lại đậu đỏ có tính mát, hỗ trợ thanh nhiệt.

• Đậu đỏ và đậu adzuki có khác nhau không?
  → Không đáng kể. Đậu adzuki là tên gọi khác của đậu đỏ nhỏ (Vigna angularis).

• Người bị tiểu đường có ăn đậu đỏ được không?
  → Có thể, nếu ăn lượng vừa phải và không thêm đường khi chế biến.

 

Fun fact

• Đậu đỏ từng được dùng như "thuốc tự nhiên" để hỗ trợ lợi tiểu và đẹp da trong y học cổ truyền.

• Người Nhật tin rằng đậu đỏ mang lại may mắn, thường dùng trong các dịp lễ tết.

• Màu đỏ đặc trưng của đậu là do chứa anthocyanin, chất chống oxy hóa mạnh.

Nguồn tham khảo:

1. https://www.researchgate.net/publication/51786360_A_Determination_of_Potential_a-Glucosidase_Inhibitors_from_Azuki_Beans_Vigna_angularis
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0926669013005815?utm
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28406732
4. https://agris.fao.org/search/en/providers/122535/records/65df4caeb766d82b1801139f?utm
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31532323/
6. https://www.frontiersin.org/journals/nutrition/articles/10.3389/fnut.2022.918696/full?utm
7. https://draxe.com/nutrition/adzuki-beans/?utm
8. https://www.healthline.com/nutrition/adzuki-beans?utm
9. https://caringsunshine.com/relationships/relationship-sugar-cravings-and-legume-protein/?srsltid=AfmBOop7R_pb3E0rZK07MzHnY2jRu8G864kwbZll1v9yI76vtbTa6s72&utm
10. https://www.thehealthy.com/nutrition/protein-sugar-cravings/?utm
11. https://www.healthline.com/nutrition/adzuki-beans