Xuyên khung: Công dụng, tác dụng và một số bài thuốc sử dụng

Giới thiệu sơ lược về Xuyên Khung

 

Xuyên khung là cây thân thảo sống nhiều năm, có chiều cao từ 30-120cm. Rễ cây phình lên thành hình củ và có mùi thơm. Thân cây mềm, bên ngoài có khía dọc và bên trong rỗng. Lá mọc so le, dạng kép lông chim 2-3 lần.

Cụm hoa mọc thành lá bắc kép, tổng bao gồm những lá bắc nguyên hoặc chia 3 thùy hẹp, hoa nhỏ màu trắng. Quả bế hình trứng.

Toàn cây xuyên khung nhất là rễ củ có tinh dầu

 

Thành phần chủ yếu trong xuyên khung là tinh dầu (1%), dầu béo, acid ferlic và một số hợp chất kết tinh. Ngoài ra, các nhà khoa học cũng đã phân lập được một số hoạt chất từ xuyên khung như:

• Alkaloid
• Protocatechuic acid
• Saponin
• 1-Hydroxy-1-3-Methoxy-4-hydroxyphenyl ethane
• Ligustilide
• Protocatechuic acid

 

Tên khoa học, tên tiếng anh

Tên tiếng anh:  Rhizoma Dioscoreae

Tên khoa học:  Rhizoma Dioscoreae

Tên gọi khác: Xuyên khung

 

Tác dụng của Xuyên Khung

 

Lần đầu tiên cây xuyên khung được ghi lại trong cuốn sách có tên Thần Nông Bản Thảo Dược, được biên soạn vào thời nhà Tần hoặc nhà Hán. Nó có vị cay nồng, tính ấm và tác dụng lên gan, túi mật và màng tim.

 

Cây xuyên khung có thể thúc đẩy tuần hoàn máu ở phần dưới của cơ thể, lưu thông máu, giảm đau. Nó là dược liệu chính để điều trị các bệnh phụ khoa và được sử dụng rộng rãi cho các trường hợp kinh nguyệt không đều, vô kinh và đau bụng kinh.

 

Bên cạnh đó, các thành phần hoạt chất của cây xuyên khung có thể tác dụng lên não. Xuyên khung được coi là loại thuốc hàng đầu để điều trị các loại đau đầu như do gió lạnh hoặc gió nóng, phong hàn ẩm thấp, huyết ứ, thiếu máu. Cây xuyên khung có tác dụng đáng chú ý đối với chứng đau khớp do thấp khớp và liệt nửa ngừoi vì đột quỵ.

 

Cây xuyên khung đã được sử dụng hàng ngàn năm để điều trị đau đầu, đau khớp do thấp khớp, rối loạn kinh nguyệt, sưng đau, các bệnh tim mạch và mạch máu não. Loại dược thảo này có thể hoạt động như:

• Thuốc giảm đau: Có khả năng làm giảm cường độ của các tín hiệu đau.
• Kháng khuẩn: Chống lại vi khuẩn gây bệnh bao gồm Pseudomonas aeruginosa, thương hàn, vi trùng lỵ và sinh mủ.
• Chống nấm: Tiêu diệt nấm bằng cách phá vỡ thành tế bào của nấm.
• Thuốc an thần: Cây xuyên khung giúp bệnh nhân giảm lo lắng và gây ngủ, làm dịu người.
• Phòng ngừa và điều trị xơ vữa động mạch, giảm mức cholesterol trong huyết thanh cũng như mật độ lipoprotein và mức độ xơ vữa động mạch.
• Cây xuyên khung tác dụng ức chế hình thành huyết khối tiểu cầu.
• Phthalide trong cây xuyên khung bảo vệ chức năng nội mô khỏi tổn thương do thiếu máu cục bộ và cải thiện tình trạng tưới máu cơ tim.
• Đối với mạch máu não: Làm giảm phù não và tăng lưu lượng máu não. Nhờ vậy, nó có tác dụng phòng thiếu máu não và chứng đau nửa đầu, điều trị đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
• Tác dụng hạ sốt, chống viêm.

 

Những lưu ý khi sử dụng cây xuyên khung

Khi sử dụng cây xuyên khung, người dùng cần lưu ý như sau:

• Thuốc này nên tránh trong thời kỳ nôn mửa, chóng mặt, mang thai và cho con bú.

• Các bệnh không nên dùng xuyên khung: Khí thăng, đờm suyễn, đầy bụng, tỳ hư, ăn ít; bệnh thượng thực hạ hư, âm hư hỏa vượng.

• Các vị thuốc không phối hợp với xuyên khung: Hoạt thạch, hoàng liên, sơn thù, lang độc, hoàng kỳ, tiêu thạch,.

 

Một số đơn thuốc có xuyên khung

Liều dùng nên được bác sĩ chỉ định. Thân rễ cây xuyên khung là bộ phận được dùng làm thuốc. Liều dùng: Hạ khô thảo 3–9 g ngày / người lớn, sắc lấy nước uống. Có thể dùng đơn độc hay kết hợp với các dược liệu khác.

• Bài thuốc giúp hoạt huyết, điều kinh: dương quy 12g, xuyên khung 8g. Sắc với rượu loãng uống.
• Trừ phong, giảm đau: Xuyên khung và bạc hà 6g, tế tân 3g, khương hoạt 8g, cam thảo 4g; bạch chỉ, phòng phong, kinh giới mỗi vị 12g. Nghiền thành bột, mỗi lần dùng 4g sắc nước uống.
• Bài thuốc trợ dương, ích khí, giải biểu: Hoàng kỳ 8g; cam thảo, đại táo 2g; thục phụ tử, tế tân, khương hoạt, phòng phong, nhân sâm, quế chi, thược dược, xuyên khung, gừng nướng mỗi vị 4g.