Một cơ thể “đủ huyết” thường ấm áp, da dẻ hồng hào, đầu óc tỉnh táo, giấc ngủ yên. Ngược lại, huyết kém/thiếu dễ kéo theo mệt mỏi, hoa mắt, da xanh, tóc khô rụng, rối loạn kinh nguyệt… Không nhất thiết phải dùng đến thuốc tây ngay từ đầu: các bài thuốc dân gian dựa trên Y học cổ truyền (YHCT) có thể giúp “dưỡng huyết – sinh huyết” nhẹ nhàng, an toàn, đặc biệt khi kết hợp dinh dưỡng và lối sống lành mạnh.
Vì sao nên bổ huyết theo cách dân gian?
Bạn có thể cân nhắc các phương pháp bổ huyết theo cách dân gian vì những lý do sau:
Điều hòa cơ thể từ gốc rễ
Các vị thuốc như Đương quy, Thục địa, Bạch thược và Hoàng kỳ thường được dùng trong Y học cổ truyền (YHCT). Chúng có tác dụng "dưỡng huyết - ích khí - hoạt huyết", nghĩa là không chỉ giải quyết các triệu chứng bên ngoài mà còn bồi bổ và cải thiện sức khỏe từ bên trong. Một ví dụ kinh điển là bài thuốc Tứ vật thang với sự kết hợp của Đương quy, Thục địa, Xuyên khung và Bạch thược, giúp hỗ trợ cơ thể một cách toàn diện.
Lành tính và an toàn
Nếu được sử dụng đúng cách, các bài thuốc sắc hoặc món ăn từ thảo dược dân gian sẽ ít gây phụ thuộc, rất phù hợp để duy trì lâu dài. Đặc biệt, chúng còn hỗ trợ tốt cho những người bị suy nhược, người mới ốm dậy hoặc phụ nữ sau sinh.
Dễ dàng thực hiện tại nhà
Nhiều công thức bổ huyết rất đơn giản, chỉ cần 3–5 loại thảo dược. Bạn cũng có thể biến tấu chúng thành các món dễ dùng như cháo hoặc trà để dễ dàng theo dõi hiệu quả.
Nguyên nhân gây khí huyết kém
Theo YHCT:
Thường gặp các thể huyết hư, tâm–tỳ hư, thận âm hư, hoặc huyết ứ do lao lực, ăn ngủ thất thường, stress, bệnh mạn tính. Bổ huyết trong YHCT vì vậy không tách rời ích khí (Hoàng kỳ, Đẳng sâm) và hoạt huyết (Xuyên khung, Đan sâm) để “sinh–hành” hài hoà.
Theo Y học hiện đại:
-
Thiếu nguyên liệu tạo máu (sắt, folate, vitamin B12) là nguyên nhân phổ biến; ngoài ra còn do mất máu, giảm sản xuất Hồng cầu (bệnh tuỷ, suy thận, suy giáp…), tan máu, bệnh mạn tính.
-
Thiếu máu được định nghĩa bởi giảm Hemoglobin/Hồng cầu gây thiếu oxy mô, dẫn tới mệt mỏi, chóng mặt, nhợt nhạt, giảm hiệu suất lao động.
Tác hại khi khí huyết kém kéo dài
-
Suy giảm thể chất & nhận thức: mệt mỏi, giảm tập trung, nhức đầu, hồi hộp.
-
Ảnh hưởng da tóc & chu kỳ kinh: da xanh xao, dễ rụng tóc; kinh thưa/ít/đau do huyết hư hoặc huyết ứ. (YHCT liên hệ trực tiếp “can–huyết” với kinh nguyệt.)
-
Nguy cơ tim mạch & bệnh mạn: thiếu oxy mô kéo dài làm nặng bệnh nền, giảm chất lượng sống.
6 bài thuốc dân gian giúp bổ huyết (chọn lọc, dễ làm)
Lưu ý chung: Các định lượng dưới đây mang tính tham khảo; người có bệnh nền, phụ nữ mang thai/cho con bú, đang dùng thuốc chống đông… nên hỏi thầy thuốc YHCT/BS trước khi dùng.
1. Tứ Vật Thang – “Chuẩn mực” dưỡng huyết cho nữ giới suy nhược, kinh nguyệt thất thường
- Thành phần: Đương quy 12g – Thục địa (thục địa hoàng) 12g – Bạch thược 8–12g – Xuyên khung 6g.
- Cách dùng: Sắc với ~600ml nước còn 200ml; chia 2 lần/ngày, 7–10 ngày/đợt.
- Vì sao hiệu quả: Công thức kinh điển dưỡng huyết, điều huyết can kinh, cải thiện da xanh xao, hoa mắt, khí huyết hư.
2. Đương quy phối Hoàng kỳ – “Ích khí sinh huyết” khi cả khí & huyết đều kém
- Thành phần gợi ý: Đương quy 20g – Hoàng kỳ chích mật 40g.
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, 3–4 tuần (tuỳ đáp ứng).
- Điểm mạnh: Hoàng kỳ ích khí, hỗ trợ sinh huyết; Đương quy dưỡng huyết, cùng cải thiện mệt mỏi, da nhợt, tay chân lạnh.
3. Hà thủ ô – Dưỡng huyết, bổ can thận (dùng thận trọng)
- Thành phần: Hà thủ ô đã chế 12–20g (ưu tiên dược liệu chuẩn hoá).
- Cách dùng: Sắc uống; có thể phối đại táo, sinh khương, cam thảo tuỳ thể.
- Lưu ý an toàn: Không lạm dụng vì có báo cáo độc gan khi dùng sai/ quá liều; cần chọn hà thủ ô chế chuẩn (thường “cửu chưng cửu sái” với nước đậu đen) và theo dõi men gan nếu dùng dài ngày.
4. Cháo hạt sen – táo đỏ – đỗ đỏ (ẩm thực dược thiện)
- Nguyên liệu: Hạt sen bỏ tâm 20–30g – Táo đỏ 5–7 quả – Đỗ/đậu đỏ 30g – Gạo tẻ/gạo lứt vừa đủ.
- Cách làm: Ninh đỗ đỏ mềm, cho gạo – hạt sen – táo đỏ; nêm vị ngọt nhẹ bằng đường phèn/mật ong (tuỳ thích).
- Tác dụng: Bữa phụ an thần, dưỡng tâm (hạt sen), bổ dưỡng huyết nhờ giàu vi chất (đậu đỏ, táo đỏ). Thích hợp sau ốm, suy nhược, người hay mất ngủ đi kèm hoa mắt. (Hạt sen có tác dụng an thần; táo đỏ bổ tỳ vị, dưỡng huyết trong thực hành YHCT).
5. Trà gừng + quế + mật ong – Ấm tỳ vị, trợ vận hoá sinh huyết
- Nguyên liệu: Gừng tươi 3 lát – Quế 1 thanh nhỏ – Mật ong 1–2 thìa.
- Cách làm: Hãm gừng + quế với 200ml nước sôi 5–7 phút, ấm tay thì thêm mật ong.
- Công dụng: Làm ấm dạ dày – tỳ, hỗ trợ tiêu hoá, gián tiếp giúp tân sinh huyết dịch ở người tỳ vị hư hàn, ăn kém. (Dùng tốt vào sáng lạnh hoặc trước bữa chính).
6. Sinh tố “hạt dầu” hỗ trợ tạo máu – Bơ + óc chó + mè đen
- Nguyên liệu: Bơ ½ quả – Nhân óc chó 20–30g – Mè đen rang 1–2 thìa – Sữa đậu nành/đậu hạnh nhân 200ml.
- Cách làm: Xay mịn, uống giữa buổi xế.
- Lợi ích: Bổ sung chất béo tốt, vi khoáng & acid folic hỗ trợ quá trình tạo máu; phù hợp người ăn chay/ít ăn thịt. (Kết hợp dinh dưỡng là phần cốt lõi trong quản lý thiếu máu dinh dưỡng).
Cách dùng & an toàn
-
Không tự ý kéo dài bài thuốc thảo dược quá 2–4 tuần nếu không cải thiện, hoặc xuất hiện dấu hiệu lạ (ngứa, vàng da, đầy tức hạ sườn…). Với Hà thủ ô, ngừng ngay khi có biểu hiện mệt mỏi, chán ăn, vàng da và đi khám.
-
Phụ nữ mang thai, cho con bú, người đang dùng thuốc chống đông/thuốc tim mạch cần hỏi bác sĩ YHCT hoặc bác sĩ điều trị trước khi dùng các vị hoạt huyết (Xuyên khung, Đan sâm…).
-
Thiếu máu vừa–nặng, thiếu máu do bệnh lý nền (bệnh thận, suy tuỷ, tan máu, xuất huyết tiêu hoá…) không nên tự điều trị: cần khám, xét nghiệm Hb, Ferritin, B12, Folate để bổ sung đúng thiếu chất và tìm nguyên nhân.
Lối sống trợ lực cho “huyết”
-
Ăn đa dạng: thêm đậu–hạt, rau lá xanh đậm, trứng, đạm nạc, kết hợp vitamin C để tăng hấp thu sắt.
-
Ngủ đủ – quản lý stress; vận động nhẹ nhàng (đi bộ, khí công, yoga) giúp khí huyết lưu thông.
-
Với nữ giới: theo dõi kinh lượng; nếu băng kinh/kinh kéo dài, đi khám sớm để xử trí nguyên nhân mất máu.
Nguồn tham khảo
-
Bệnh viện Y học Cổ truyền Trung ương – Bài “Dưỡng huyết Tứ vật thang” (giải thích thành phần & chỉ định bài thuốc).
-
Bệnh viện Bạch Mai.
-
Bệnh viện đa khoa Tâm Anh.
